We stelden één vraag aan jongeren uit België, Burundi, Brazilië, Filipijnen en Marokko ‘How to be the change you want to see in the world’. Hun antwoorden variëren van onderwijs tot non-discriminatie van meisjes, jongeren inspireren om zich meer in te zetten voor hun gemeenschap, anderen respecteren zoals ze zijn, …
KIYO maakt gebruik een referentiekader gebaseerd op principes en actiedomeinen voor het werken met en voor kinderen ingebed in het Verdrag van de Verenigde Naties inzake de rechten van het kind (IVRK).
Dit kader vormt de kern van onze programmatische activiteiten en integreert de rechten van het kind in al ons beleid, onze processen en praktijken. KIYO werkt volgens deze benadering zodat kinderen en jongeren actieve actoren worden in het realiseren en genieten van hun rechten.
Als we het hebben over ontwikkelingssamenwerking of internationale solidariteit valt het woord ‘rechten’ ongetwijfeld. Toch zien we in de praktijk nog al te vaak projecten die bepaalde problemen willen verhelpen zonder de oorzaken aan te pakken. Daarom maakten Viva Salud, KIYO en Solidagro samen met Docwerkers een video waarom het rechtenverhaal zo belangrijk is voor een duurzame ontwikkelingssamenwerking.
De 4 pijlers van het rechtenverhaal
Deze video is gebaseerd op een visietekst van Viva Salud, KIYO en Solidagro. In deze visie beschrijven we de 4 pijlers van de rechtenbenadering die overeenstemmen met de rubrieken van de website. Het gaat om de volgende pijlers:
5 strategieën om rechten af te dwingen
In deze visietekst stellen we ook 5 strategieën die voor ons essentieel zijn om de rechtenbenadering toe te passen in de sector van ontwikkelingssamenwerking:
De rechtenbenadering toegepast op de coronacrisis
De coronapandemie is een verhaal van mensenrechten. Door de aanpak van de crisis komen die rechten op verschillende vlakken en plekken in de wereld nog meer onder druk te staan, voor de meest kwetsbare groepen in het bijzonder. Daarom inspireert de rechtenbenadering ons ook in de strijd tegen het coronavirus en de sociale, economische en politieke gevolgen ervan.
Als we van de strijd tegen het coronavirus een geslaagde onderneming willen maken, zetten we beter onze mensenrechtenbril op. De mensenrechtenbril helpt ons om de grondoorzaken van ongelijkheid te zien. In plaats van te spreken over de noden van de bevolking, legt de rechtenbenadering de structurele onrechtvaardigheden van de coronacrisis bloot. Hoe kan je bijvoorbeeld de quarantaine- en hygiënemaatregelen naleven als je met zeven personen in een kamer woont? Of wat als je in een vluchtelingenkamp een toilet moet delen met tientallen anderen?
Als we een situatie bekijken vanuit een rechtenbenadering zien we ook de actoren die verantwoordelijk zijn om onze rechten te verdedigen, te beschermen en te vervullen. Als we erkennen dat iemand een recht heeft, de rechthebbenden, dan erkennen we ook dat iemand anders een plicht heeft, de plichtsdragers. De coronacrisis heeft aangetoond dat overheden de belangrijkste plichtsdragers zijn. Zij staan garant voor de rechten van de bevolking en kunnen beslissen om tijdelijk fundamentele basisrechten en -vrijheden op te schorten in tijden van crisis.
Ten slotte plaatst de rechtenbenadering de bevolking centraal. Het is een benadering die vertrekt vanuit het potentieel van mensen om zichzelf te versterken om hun rechten te vervullen en hun eventuele afhankelijkheid van hulp te overstijgen door zich te organiseren. Burgers worden actoren van verandering in plaats van passieve slachtoffers. In verschillende landen zoals Brazilië, Palestina of Congo bijvoorbeeld gaan jongeren van deur tot deur om hygiënische kits uit te delen in de strijd tegen corona.
Op vele plekken in de wereld zien we dat burgers het heft in handen nemen en de straat op trekken om van de overheid verandering te vragen zodat hun rechten worden gerespecteerd. Enkel als mensen zich verenigen en opkomen voor hun rechten, kunnen ze deze afdwingen en zijn structurele veranderingen mogelijk.
KIYO ondersteunt organisaties die werken voor of met kinderen en jongeren binnen de ontwikkelingssamenwerking, reiswereld en onderwijs-, of jeugdsector om vanuit hun werking nog meer bij te dragen aan de realisatie van kinderrechten.
Veel organisaties binnen de ontwikkelingssamenwerking, reiswereld en onderwijs-, of jeugdsector werken voor of met kinderen en jongeren. Zij komen daarbij niet zelden in rechtstreeks contact met deze groep, dit brengt zowel opportuniteiten als risico’s met zich mee voor hun welzijn en de realisatie van hun rechten.
KIYO ondersteunt deze organisaties om vanuit een nieuwe blik de huidige werking anders te bekijken en hierover een reflectie op gang te brengen. Het kinderrechtenkader wordt hierbij gebruikt als kapstok. Samen gaan we aan de slag om binnen hun organisatie en activiteiten een cultuur van kinderrechten te creëren, we staan stil bij directe en indirecte impact van hun werking op het welzijn van kinderen en jongeren. KIYO treedt hierbij op als facilitator door gefaseerde en intensieve ondersteuning te bieden en zo een blijvende verankering van kinderrechten in de organisatie te bekomen.
Het belang van kinderen en jongeren staat hierbij centraal, hoe vermijden we inbreuk op de rechten van kinderen en jongeren, en hoe kunnen actoren bijdragen aan de vervulling van hun rechten. Door een kinderrechtenbril analyseren wij bijvoorbeeld of de cultuur en de activiteiten van een organisatie bijdragen aan daadwerkelijke participatie van kinderen en jongeren en of er genoeg nagedacht is voor hun bescherming. Samen gaan we op zoek naar oplossingen om bepaalde obstakels of uitdagingen aan te gaan en op deze manier een steentje bij te dragen de realisatie van kinderrechten.
Quotes:
“KIYO leerde ons om bij alle beslissingen of acties die we met de teams in Senegal namen of opzetten steeds de oefening te maken om te vertrekken vanuit de rechten van het kind. Was wat we wilden wel echt in het belang van het kind? Hadden we het gevraagd aan hen? Wat vonden ze er zelf van? Wat wilden ze zelf? Als er één ding is wat we geleerd hebben in dit traject, is het dat wel: vraag je steeds af wat het kind wil en hoe het kind er tegenover staat.”- 4de pijler organisatie Afractie
“Analysing our projects from a children’s rights perspective made me realise that participation of children and youth is more than their presence and listening to what they have to say. We have to take them into account – always. Therefore we have to continue to raise awareness on the importance of children’s rights with our local partners.” Country Representative Solidagro – Senegal
“KIYO schreef mee aan het inspiratiekader over ‘Kinderrechten en Zuidstages’ dat we bij UCOS samen met VLOHRA uitwerkten. De expertise van KIYO rond werken vanuit een kinderrechtenbenadering met partners in het Zuiden vormde een enorme meerwaarde voor deze tekst. We kijken er naar uit om deze samenwerking de komende jaren verder te zetten om de internationale mobiliteit van studenten in het hoger onderwijs kinderrechten-vriendelijk te maken.” – UCOS (Universitaire Centrum voor Ontwikkelingssamenwerking)
Jong Kortrijk Spreekt is een participatietraject opgestart door KIYO, in samenwerking met Plan International België en de Kinderrechtencoalitie Vlaanderen en Stad Kortrijk. Het initiatief voor het participatief traject begon toen de school athena campus Drie Hofsteden zich in 2017 aansloot bij het project ’School for Rights’ en ernaar streefde kinderrechten meer en zichtbaarder in het schoolbeleid op te nemen.
In het schooljaar 2018 – 2019 wou athena campus Drie Hofsteden inzetten op leerlingenparticipatie en dit niet alleen in het schoolbeleid maar ook in het stadsbeleid van Kortrijk. Een klasgroep van 20 leerlingen (16-19 jaar) maakte kennis met het Kortrijks beleid. Tijdens drie voorbereidende sessies vergeleken de leerlingen het Kortrijkse kind- en jongerenbeleid met hun eigen beleving van de stad en identificeerden ze vijf prioritaire thema’s waarrond ze actiepunten wilden formuleren: diversiteit, mobiliteit, groen in de stad, publieke ruimte en evenementen.
Ook Stad Kortrijk startte een aantal voorbereidende projecten rond jongerenparticipatie op. Ze organiseerden verschillende bevragingen in functie van het nieuw bestuursakkoord en het actieplan kind- en jongerenvriendelijke stad. Als afsluiter van de verschillende participatie-initiatieven in het Kortrijkse werd het burgerkabinet ‘Jong Kortrijk Spreekt’ georganiseerd in mei 2019. Hiervoor sloegen KIYO, Plan International België, de Kinderrechtencoalitie en Stad Kortrijk de handen in elkaar. De resultaten van de voorbereidende projecten van Stad Kortrijk en de vijf prioritaire thema’s werden gebruikt als input voor het burgerkabinet ‘Jong Kortrijk Spreekt’. 60 leerlingen uit zeven verschillende Kortrijkse scholen namen deel en stelden hun eigen alternatief rapport op over het Kortrijks jeugdbeleid. Ze gingen samen op zoek naar concrete actiepunten voor de vijf prioritaire topics, die ze aan lokale politici voorlegden.
Tijdens de voormiddag schoven de 60 leerlingen aan vijf thematafels aan en werden ze door een moderator en experts begeleid om per thema tot actiepunten voor de stad te komen, via een hiervoor specifiek ontwikkelde methodiek. In de namiddag gingen twee woordvoerders uit elke themagroep in gesprek met Kortrijkse schepenen. De jongeren presenteerden een aantal concrete voorstellen die plenair bediscussieerd werden, in aanwezigheid van de stadsmedewerkers, leerkrachten en alle andere leerlingen van de verschillende scholen. De schepenen reageerden op de aanbevelingen, en gaven aan wat ze wel of niet realistisch vonden. Een jongere die aan het begin van een traject nauwelijks durft te spreken in klasverband, en dan op het einde van het traject in debat gaat met politici op een podium, dit was een heel sterk voorbeeld van empowerment binnen het ‘Jong Kortrijk Spreekt’- traject
Met ‘Jong Kortrijk Spreekt’ wil Stad Kortrijk erover waken dat de stem van alle minderjarigen vertegenwoordigd is in het actieplan kind- en jongerenvriendelijke stad. De stad zet hiermee in op volwaardig burgerschap van kinderen en jongeren door de beleidsbetrokkenheid en -impact van kinderen en jongeren te vergroten. ‘Jong Kortrijk Spreekt’ resulteerde in 25 concrete actiepunten verdeeld over de vijf thema’s. Bij elk van de vijf thema’s formuleerden de jongeren bovendien een persoonlijk engagement. In juni 2019 bekeek Stad Kortrijk hoe de 25 actiepunten tot uiting konden komen in het actieplan kind- en jongerenvriendelijke stad[1].
Kelly Detavernier, schepen van Onderwijs (Stad Kortrijk): “Scholen zetten sterk in op de maatschappelijke waarden die leven onder de leerlingen en zetten volop in op vergroening en duurzaamheid. Door rechtstreeks met de leerlingen in gesprek te gaan, krijgen we de kans als bestuur om ook hun stem te horen en nieuwe opportuniteiten te ontdekken.”
[1] https://www.kortrijk.be/jong-kortrijk-spreekt-burgerkabinet
A4R promoot actief wereldburgerschap bij leerlingen en begeleidt hen zodat ze een sociale en duurzame actie kunnen opzetten, die een positieve verandering teweegbrengt op school en/of in de samenleving. Dit gebeurt via een online tool die jongeren begeleidt om de acties op te zetten.
Veel jongeren willen zich engageren voor een betere samenleving, maar ze weten niet hoe ze werkelijk iets kunnen veranderen, ze zijn zich niet bewust van hun rechten of denken dat niemand gelooft in hun potentieel. Hierdoor gaat veel talent verloren en opportuniteiten om het anders aan te pakken. KIYO verandert dit door jongeren de tools en vaardigheden te geven om acties te ondernemen rond maatschappelijke uitdagingen zoals ongelijkheid, duurzame ontwikkeling, superdiversiteit, etc. KIYO brengt jongeren hiervoor in contact met jongeren elders in de wereld. Hiervoor werd een online tool ontwikkeld (www.action4rights.be) die een virtuele uitwisseling mogelijk maakt tussen jongeren, hoe ver ze ook van elkaar verwijderd zijn. Twee of meerdere jongerengroepen volgen een parallel traject en wisselen met elkaar uit over een uitdaging, (mogelijke) oplossingen en acties aan de hand van video’s die ze zelf opnemen en uploaden in de tool. Zo komen ze meer te weten over de context in een ander land, over hoe jongeren elders in de wereld opkomen voor hun rechten en kunnen ze elkaar feedback geven en inspireren om tot actie te komen. Deze verschillende sessies worden gegeven aan de jongeren vanuit een door KIYO ontwikkelde visie op empowerment: jongeren worden gesensibiliseerd rond hun rechten en ontdekken hun potentieel en talenten; de jongeren hebben inspraak in het verloop van de activiteiten en kunnen hun mening geven; dit alles gebeurt ook in een veilige omgeving waar jongeren zich ook bv. comfortabel voelen om hun mening te geven; tot slot ontwikkelen ze ook verschillende vaardigheden tijdens dit proces (communicatie, organiseren, samenwerken,…).
In 2019 startte een leerlingengroep in Antwerpen gelijktijdig met een jongerengroep in Rio de Janeiro het Action4Rights traject. In een eerste fase identificeerden ze enkele uitdagingen en wisselden hierna filmpjes uit over hun oplossing/actie. De jongeren in Antwerpen en Rio de Janeiro gaven elkaar ook via zelfgemaakte video’s feedback. Het was interessant te zien dat 5 van de 6 door de jongeren gekozen probleemstellingen gelijkliepen in Antwerpen en Rio de Janeiro (milieu, toegang tot cultuur, discriminatie,…). Hiermee wordt voor de jongeren de universaliteit van het rechtenkader duidelijk (in tegenstelling tot lokale noden), en dat ze hiervoor kunnen opkomen. De jongeren brachten onder andere volgende acties naar voor: een filmpje opnemen rond geweld op school; ontwerpen van schoolbanner rond non-discriminatie; organiseren van een ontbijt om eenzaamheid op school tegen te gaan, jongeren meenemen naar cultuur en aanbieden van recreatie, opruimacties op de stranden van Rio en hergebruiken van het afval; via kunstopvoeringen het seksisme probleem binnen families bespreekbaar maken, organiseren van debatsessies rond racisme, een online campagne rond geweld tegen jongeren. De coronacrisis stak een stokje voor de eigenlijke uitvoering van de acties, maar dit traject wordt in de toekomst, ook met andere jongerengroepen, verder gezet. Zo wil KIYO zoveel mogelijk jongeren tot actief wereldburgerschap aanzetten.
Het is door ons samen te mobiliseren dat we voor een echte systeemverandering kunnen zorgen die mens en planeet centraal stelt in plaats van winstbejag.
Act for (y)our rights is een inspirerende titel voor een vormingsweekend. Overal ter wereld worden mensenrechten nog altijd geschonden. Hoewel essentiële rechten in veel grondwetten over de hele wereld worden erkend, kunnen veel mensen er helaas niet van genieten. Waarom? Het recht op gezondheid, het recht op voedsel of de rechten van het kind worden onder meer bepaald door de omstandigheden waarin we geboren worden, opgroeien, leven, werken en oud worden. Wanneer we die rechten willen garanderen, moeten we in de eerste plaats de verschillende structurele oorzaken aanpakken die aan de basis liggen van mensenrechtenschendingen: slechte arbeidsomstandigheden, sociale netwerken, een onrechtvaardig sociaal-economisch beleid, een onduurzaam landbouwbeleid, ongelijke toegang tot kwaliteitsvol onderwijs…
Daarvoor hebben we sterke changemakers nodig. De mobilisatie van sociale bewegingen is meer dan noodzakelijk als we onze rechten en die van anderen willen doen gelden.
Het is in deze geest dat KIYO, Solidagro en Viva Salud dit vormingsweekend hebben georganiseerd om de kennis en vaardigheden te versterken van individuen en leden van sociale organisaties die zich willen mobiliseren voor verandering.
Via getuigenissen over mobiliserende acties in Palestina en België, kennismaking met instrumenten voor mobiliserende acties en campagnes, verwerven de deelnemers een degelijke achtergrondkennis over de mechanismen van sociale onrechtvaardigheid en hoe ze mensenrechten kunnen opeisen in een context waarin de democratische ruimte voor sociale bewegingen en actie stelselmatig krimpt.
Het is door ons samen te mobiliseren dat we voor een echte systeemverandering kunnen zorgen die mens en planeet centraal stelt in plaats van winstbejag.
Getuigenis van Staf Vanduffel, deelnemer aan het weekend “Act for (y)our rights” 2019:
“Voordat ik aan deze training deelnam, kende ik Solidagro, Viva Salud en KIYO niet en had ik nog nooit gehoord van “changemakers” of het concept van empowerment. Voor mij was het weekend een echte “informatiebom”. (…) Tijdens de vele workshops van Labo vzw, Tractie en anderen werd veel aandacht besteed aan de persoonlijke inbreng van ideeën en meningen. Tijdens de lezingen leerde ik veel nieuwe en interessante feiten en werd ik me meer bewust van wat het betekent om een mensenrechtenactivist te zijn. Ik heb een beter inzicht gekregen in de manier waarop hulp kan worden geboden en hoe mensen ter plaatse een grote invloed hebben op de verdediging van hun rechten. Het is goed dat er mensen zijn die zich inzetten voor de mensenrechten en niet alleen hun werk doen, maar ook hun passie. Voor mij was dit weekend een zeer informatieve en plezierige ervaring!”
De Candelária-campagne voor kinderrechten, die jaarlijks doorgaat tussen mei en augustus, is een platform geworden voor de promotie van het Kinderrechtenverdrag en de nationale jeugdwet van Brazilië (ECA).
Het jaarlijkse thema van Candelária in 2019 was het beëindigen van het geweld tegen de jeugd en de grondwettelijke handhaving van de ECA-jeugdwet als middel om dat doel te bereiken. Elk jaar nemen meer dan 2000 kinderen en jongeren deel aan een mars door het centrum van Rio de Janeiro. Jonge circusartiesten van KIYO’s lokale partner SER voerden een live theateract op. Dit kwam ter sprake in de lokale media en in openbare hoorzittingen waar overheidsvertegenwoordigers samen met het maatschappelijk middenveld debatteerden over de ECA.
De Candelária-campagne heeft in 2019 ook een concreet platform voor aanbevelingen aan beleidsmakers voortgebracht. Het “Committee for the prevention and fight against the killings of youth in Rio de Janeiro”, is een initiatief dat overheidsdiscussies en -beslissingen met betrekking tot de preventie van kindermoord monitort. Het comité bestaat uit jeugdleiders, actoren uit het maatschappelijk middenveld en verschillende vertegenwoordigers van juridische en overheidsinstellingen. In de huidige context waarin jaarlijks 35.500 jongeren worden gedood, waarvan 30% door politiediensten, versterken de KIYO-partners het nieuwe comité met gouvernementele- en niet-gouvernementele actoren.
http://www.ipea.gov.br/atlasviolencia/download/19/atlas-da-violencia-2019
‘Se Essa Rua Fosse Minha’ betekent letterlijk ‘Als dit mijn straat was’ in het Portugees. Deze lokale partner organisatie van KIYO geeft kansen aan jongeren in Rio De Janeiro via hun sociale circus, een originele manier om jongeren te empoweren.
Sociaal circus?
SER richt zich op kinderen en jongeren uit sloppenwijken die worden uitgesloten van het regulier onderwijs en nauwelijks recreatiemogelijkheden kennen. Het sociale circus maakt het mogelijk op een speelse, inclusieve en laagdrempelige manier met deze kinderen en jongeren te werken aan kinderrechten en empowerment. SER maakt moeilijke maatschappelijke thema’s (zoals discriminatie, identiteit, milieu) bespreekbaar onder jongeren. Zo leren ze van elkaar en staan ze sterker in de maatschappij: kinderen en jongeren groeien uit tot leiders die ook buiten het circus aan kinderrechten en empowerment werken: ‘ser multiplicador’: het vermenigvuldigingseffect. SER pakt ongelijkheid aan, en probeert de vicieuze cirkel van armoede te doorbreken.
Paulo Freire & Augusto Boal
Aan de basis van de sociale circusmethodologie in Brazilië staan twee grote ‘denkers en doeners’, Paulo Freire en Augusto Boal. Zij zagen de aanpak van de maatschappelijke veranderingsprocessen in Brazilië realiseerbaar via een pedagogische aanpak die personen tot centrale actor helpen uitgroeien van persoonlijke en collectieve bewustwording rond hun rechten. Deze bewustwording en empowerment op grote schaal zou dan ook de maatschappij verbeteren, sociale ongelijkheid doen verminderen, inclusie en participatie voor allen voorzien, als behoeder van de democratie en garantie van alle mensenrechten.
Concreet?
De workshops zelf omvatten praktijkoefeningen waar elk kind of jongere zijn eigen ritme kan volgen. Ze doorlopen een verkenningscyclus van de verschillende circusnummers, van grondoefeningen tot verder gevorderde hoogteacrobatie, op basis van eigen voorkeur en motivatie. Het verschil met het gewone circus is dat de diverse technieken aangevat worden om de persoonlijke en sociaal gebonden verandering na te streven waarvan de deelnemer droomt:
Nooit eerder waren er op de wereld zoveel jongeren en in Afrika vormen ze het grootste deel van de bevolking, met 40% burgers onder de 15 jaar[1]. Deze jongeren hebben een ongelooflijk ontwikkelingspotentieel, maar hoe staat het met hun participatie in initiatieven van de overheid?
Sinds het in voege treden van het Verdrag inzake de rechten van het kind van de Verenigde Naties is de ‘participatie van het kind’ het voorwerp geweest van heel wat initiatieven en projecten. Dit verdrag (IVRK) -dat voor het eerst in de geschiedenis van het internationaal recht kinderen erkende als onderwerp van rechten en niet zomaar als begunstigden van de bescherming van volwassenen- stelt duidelijk dat deze rechten vereisen dat kinderen zelf gehoord en betrokken worden bij beslissingen over kwesties die hen aanbelangen.
Toch vereist dit recht op participatie van kinderen belangrijke veranderingen in het culturele gedrag ten opzichte van kinderen. In Burundi blijft de strijd duren: soms toont de cultuur zich hardnekkig op dit vlak en krijgen de plichten van het kind voorrang op deze rechten, in het bijzonder het recht op participatie en meningsuiting.
Om de balans in evenwicht te brengen omkadert en vormt KIYO, in samenwerking met de lokale partnerorganisaties, kinderen met betrekking tot een brede waaier aan thema’s over levensvaardigheden en technieken voor sensibilisering en belangenbehartiging. Dankzij deze vormingen leren de kinderen hun rechten kennen, brengen ze in de praktijk en eisen ze op. Dat uit zich in de oprichting van jongerenclubs in scholen en gemeenschappen. Deze clubs bieden het kader waarin kinderen en jongeren elkaar ontmoeten, zich in het openbaar leren uitdrukken, hun omgeving analyseren, oplossingen bedenken voor de vastgestelde problemen, enz.
Naast deze clubs bevordert het programma ook de oprichting van ontmoetingskaders voor kinderen/jongeren en volwassenen (ouders, scholen, lokale overheden, enz…). De kinderen worden daarom geïntegreerd in gemeenschapsstructuren zoals de Comités voor de bescherming van het kind (CPE) of de gemengde comités in scholen (samengesteld uit kinderen en leerkrachten). Deze ontmoetingskaders worden de drijvende krachten in de gemeenschappen en vergemakkelijken en stimuleren acties die bijdragen aan het respect voor de rechten, zoals kinderen helpen die slachtoffer werden van geweld op school of in het gezin.
Al deze, door de lokale partnerorganisaties van het programma, voorziene ruimtes die de actieve participatie van kinderen in de verschillende interventiezones bevorderen helpen de samenwerkingsverbanden tussen jongeren en figuren met autoriteit (volwassenen, vertegenwoordigers van de lokale overheid) versterken en garanderen zo het recht op participatie van het kind.
[1] https://www.plan-international.fr/info/actualites/news/2017-01-24-le-role-des-jeunes-dans-latteinte-des-objectifs-du-developpement
