Waarom is de op rechten gebaseerde aanpak zo belangrijk in internationale samenwerking, en in het bijzonder in fragiele contexten? Wat zijn de concrete instrumenten, goede praktijken en uitdagingen waar actoren betrokken in internationale samenwerking mee worden geconfronteerd bij het toepassen van deze aanpak, met name in fragiele contexten?
Geoffrey Matagne, politicoloog aan de Universiteit van Luik, liet zien welke concrete instrumenten op Europees en Belgisch niveau inzetbaar zijn om de rechtenbenadering om te zetten in de praktijk. Enkele internationale partnerorganisaties stelden vervolgens good practices voor, maar ook de uitdagingen waarmee ze geconfronteerd worden bij de operationalisering van deze benadering. De sessie ging ook over welke instrumenten bevorderd en welke hinderpalen vermeden moeten worden voor actoren die de rechtenbenadering willen implementeren.
Mee georganiseerd door 11.11.11 en CNCD-11.11.11
Gemodereerd door Antoinette Van Haute van CNCD-11.11.11
Geoffroy Matagne – Onderzoeksgroep ter ondersteuning van het vredesbeleid (GRAPAX) van de Universiteit van Luik
Rechtenbenadering (RB) en fragiliteit
Fragiliteit: uitgaan van de context
- “Blootstelling aan risico’s v. onvoldoende capaciteit” (OESO, 2016)
- “Overheidsactoren en -systemen die er niet in slagen basisdiensten te verlenen aan arme mensen omdat zij daartoe niet bereid of in staat zijn” (OESO, 2006)
- De relatie tussen staat en samenleving en het “sociaal contract”: de kern van de rechtenbenadering
- Bijzonder belangrijk MAAR nog moeilijker
Ondervonden moeilijkheden
- Toegang tot basisdiensten
- Eerbiediging en bescherming van de fundamentele rechten van de mens
- Democratisch bestuur en de rechtsstaat
- Capaciteiten van de overheid en het maatschappelijk middenveld
Wat is een RB?
Een RB is een conceptueel en methodologisch kader:
- de Planning,
- de Goedkeuring,
- de oprichting en
- de evaluatie
een ontwikkelingsbeleid dat gebaseerd is op een wereldwijd stelsel van rechten en verplichtingen
Sleutelbegrippen
Een recht is een relatie tussen een individu of een sociale groep die een geldige aanspraak heeft (rechthebbenden) en een of meer andere individu(en), groep(en) of instelling(en) die een verplichting heeft/hebben (plichtsdragers) jegens dat individu of die groep(en).
- Rechthebbenden
- Specifieke rechten ten aanzien van specifieke plichtdragers.
- Alle mensen hebben rechten.
- Voor sommige groepen worden hun rechten vaak niet volledig geëerbiedigd, beschermd of nageleefd.
- Plichtsdragers
- Statelijke en niet-statelijke actoren, maar de uiteindelijke verantwoordelijke is de staat.
- Verplichting tot eerbiediging, bescherming, bevordering en naleving van de rechten van de mens
- Dit zijn de verschillende rollen in een relatie.
Beginselen van de mensenrechten (VN)
- Universaliteit
- Onderlinge afhankelijkheid
- Ondeelbaarheid
à Conceptueel
- Gelijkheid en non-discriminatie
- Deelname en inclusie
- Verantwoordingsplicht en de rechtsstaat
è Uitvoerbaar
MR als doelstellingen en proceduregids
BE en EU: “Mensenrechten en beginselen als middel en doel van ontwikkelingssamenwerking” (Toolbox 2014)
- Proces en methodologie (instrumenten)
- Fundamenteel strategisch en politiek
De MEET-beginselen
- Meaningful participation
- Equality, non-discrimination and inclusion of marginalized groups (leave no one behind)
- Empowerment and capacity building
- Transparency and accountability
à Onderlinge afhankelijkheid van de beginselen: zij kunnen alleen worden verwezenlijkt als zij allemaal worden nageleefd. Participatie ó inclusie ó empowerment ó transparantie
De toegevoegde waarde van de RB
Nadruk op inputs in plaats van op uitkomsten ó Nadruk op processen en uitkomsten
Behoeften worden vervuld ó Rechten worden gerealiseerd, gerespecteerd, beschermd en bevorderd
Individuen: passieve begunstigden van interventies ó Individuen: in staat gesteld om hun rechten op te eisen
Individuen: verdienen hulp/bijstand ó Individuen: hebben recht op hulp/bijstand
Focus op directe oorzaken van problemen ó Focus op onderliggende oorzaken
Algemene uitdagingen
- Complexe en arbitraire keuzes
- Internationale mainstreaming van de aanpak vergt een langdurig proces en inzet. Deze fragiele contexten veranderen voortdurend.
- De kwestie van de middelen: dit impliceert een aan de aanpak aangepaste opleiding, middelen in de vorm van tijd, middelen en deskundigheid.
MEET: de uitdagingen aangaan, ervaring en hulpmiddelen.
- Wie en met wie?
- Het moment van wanneer?
- Met welk effect?
Passy Mubalama – Aidprofen (Acties en initiatieven voor de ontwikkeling van de bescherming van de vrouw en van het kind) (DR Congo)
in Noord Kivu, Oost-DRC
Veiligheidscontext in Noord-Kivu (Vóór de noodtoestand)
- Moeilijke context, gekenmerkt door gewapende conflicten gedurende meer dan twee decennia
- Meer dan 120 nationale en buitenlandse gewapende groepen die verantwoordelijk zijn voor verscheidene schendingen van de mensenrechten (in het bijzonder de rechten van vrouwen en kinderen), invallen, enz.
- Ernstige schendingen van de mensenrechten, waaronder oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid, en er is sprake van genocide in Congo, hoewel die niet officieel is uitgeroepen.
- Massale volksverhuizing van mensen op zoek naar vrede en veiligheid, en bevolkingsgroepen die in zeer moeilijke omstandigheden leven.
- Politieke instabiliteit met een verandering van regime en een zoektocht naar stabilisatie (politieke onderhandelingen tussen de FCC en de CACH), die de president ertoe gebracht heeft de Heilige Unie van de Congolese Natie in het leven te roepen, waarbij verschillende politieke actoren zich hebben aangesloten.
- Op 6 mei is in Noord-Kivu en ITURI, twee door conflicten geteisterde provincies in het oosten van de Democratische Republiek Congo, de noodtoestand afgekondigd om volgens de Congolese autoriteiten (het staatshoofd) een einde te maken aan het activisme van de gewapende groepen in Oost-Congo.
- Deze uitzonderlijke regime geeft de grootste macht aan de strijdkrachten van de Republiek
- De militaire autoriteiten zijn bevoegd om dag en nacht huiszoekingen te verrichten, publicaties en bijeenkomsten te verbieden die als een bedreiging van de openbare orde worden beschouwd, personen te verbieden zich te verplaatsen en eenieder te arresteren voor verstoring van de openbare orde. Burgers worden voor militaire rechtbanken gedaagd, hetgeen in strijd is met de regionale normen.
- Helaas heeft dit uitzonderlijke regime een aantal zwakke punten vertoond:
- Het opsporen van gewapende groepen, alsmede conflicten tussen het loyalistische leger, de FARDC en gewapende groepen die massale volksverhuizingen tot gevolg hebben.
- Een toename van het aantal schendingen van de mensenrechten in Noord-Kivu, zoals in Ituri.
- Er worden nog steeds massamoorden op bevolkingsgroepen geregistreerd
- Gevallen van verkrachting van vrouwen en meisjes, seksueel geweld, niet alleen door gewapende groepen, maar ook door bepaalde leden van de loyalistische troepen, alsmede door burgers.
- Vormen van gender gerelateerd geweld, waaronder verkrachting
- Seksuele en lichamelijke mishandeling, gedwongen huwelijken, ontzegging van bestaansmiddelen, psychologisch geweld, gevallen van moord, enz.
De mensenrechtenbenadering
De mensenrechtenbenadering in de ontwikkelingssamenwerking is van cruciaal belang omdat zij de mens centraal stelt. Niet alleen voor de regering, maar ook voor alle betrokken instellingen. Eerbiediging van de menselijke beginselen en de mensenrechten is zeer belangrijk, omdat wij niet over ontwikkeling kunnen spreken zonder rechtvaardigheid. De RB zorgt ervoor dat u toegang heeft tot de rechter en dat uw mensenrechten worden gewaarborgd (universaliteit). De benadering zorgt ervoor dat de vrede gehandhaafd blijft, dat er meer gelijkheid en minder corruptie is en dat het leven gemakkelijker wordt.
Ons werk:
Mannen bewuster maken van geweld tegen vrouwen. Wij zijn partners van 11.11.11. en wij werken op gelijke voet, zonder een top-down benadering. Elke dag zorgen we ervoor dat mensen hun mening kunnen uiten en dat is belangrijk bij een rechtenbenadering. Iedereen heeft het recht om zijn rechten bij de plichtdragers af te dwingen.
Uitdagingen bij de uitvoering van de RB
- Er bestaat een groot gevaar voor mensenrechtenverdedigers. Alleen omdat wij onze rechten als rechthebbenden willen opeisen, worden wij het doelwit van plichtsdragers, omdat wij bepaalde (sociale en politieke) belangen in gevaar brengen.
- Wij proberen ook aan beleidsbeinvloeding te doen op lokaal/nationaal/internationaal niveau.
- Niettemin blijft de context zeer fragiel en moeten de gemeenschap en de mensen een centrale rol spelen. Natuurlijk kunnen ze dat alleen doen als in hun basisbehoeften wordt voorzien.
Ik denk dat wij dit alleen kunnen bereiken als er voldoende samenwerking is tussen alle landen.
Saliou Diallo (Secretaris-generaal van de Nationale Confederatie van Guinese Werknemers (CNTG)
De mijnbouw in Guinee is zeer schadelijk voor onze bossen en onze bevolking. De acties van de bedrijven vormen een schending van de rechten van de plaatselijke bevolking en worden desondanks door de regering gesteund. Wij willen alles in het werk stellen om duidelijk te maken dat wij strijden en allianties aangaan met nationale en internationale NGO’s.
Context
De rechtsstaat is essentieel, maar die hebben we niet. Sinds 1958 hebben we drie machtshervormingen gekend. In ‘84 werd de macht overgenomen en in ‘90 kwam er een nieuwe grondwet, waarbij we verschillende partijen kenden. In ‘93 werden er verkiezingen gehouden in het land en de generaal die toen werd gekozen deed er alles aan om tot 2008 aan de macht te blijven. Meteen daarna nam het leger de macht over, zodat er opnieuw geen rechtsstaat was en geen bescherming of eerbiediging van de mensenrechten. Tegen 2020 was het ergste voorbij, tot op 5 september van dit jaar, het leger de macht weer overnam. Wij werken samen met de vakbonden via verschillende vakbondsfuncties, het maatschappelijk middenveld en onderwijs, en gaan naar de mensen toe om uit te leggen wat hun rechten zijn. We vechten ook met de vakbond voor een nieuwe grondwet. Waarom is de RB zo belangrijk in deze context? Door de veelvuldige staatsgrepen is de situatie in het bijzonder voor vrouwen en kinderen, die het meest kwetsbaar zijn, heel moeilijk geworden (denk maar aan geweld tegen vrouwen). Het is heel moeilijk om uit die negatieve spiraal te komen.
De uitdagingen:
– Fragiele sociale en politieke context met zeer zwakke instellingen.
– Telkens als we de hoop hebben een rechtsstaat te vestigen, is er een staatsgreep. Alleen de vakbonden strijden nog voor een geldige grondwet met mensenrechten.
– Goede praktijk: Het is belangrijk samen te werken met internationale organisaties zoals de uwe om kinderen/vrouwen/minderjarigen, d.w.z. de meest kwetsbare groepen, te beschermen.
Discussiepunten/belangrijkste punten die tijdens het debat aan de orde zijn gesteld
Hans Joppen van DGD: Er is een verplichting om de rechtenbenadering toe te passen. Ook in de EU wordt steeds meer de nadruk gelegd op de RB bij interventies en worden ze sterk aangemoedigd om die op het terrein te gaan toepassen. Op VN-niveau zien we de RB terugkomen als een transversale aanpak voor de SDG 2030-agenda. Wij werken aan richtsnoeren en instrumenten voor partners op het terrein. Wat het beleid betreft, is er ook een toepassing van de rechtenbenadering in de politiek. Het grote verschil met de aanpak gebaseerd op noden is dat de RB gebaseerd is op actieve actoren die rechten hebben, wat ook een wetgevend element met zich meebrengt. Deze actoren (de burgers) kunnen zelf dingen van de regering eisen en aan actief burgerschap doen. Dat is wat we in de ontwikkelingssamenwerking willen bereiken, zodat de mensen zo in staat zijn om voor hun eigen ontwikkeling te kunnen zorgen. Er is natuurlijk meer kader nodig, maar de NGO’s zijn hier al mee bezig.
Conclusie
De rechtenbenadering sensibiliseert de Belgische actoren en lokale partners. De RB is gebaseerd op de radicale gelijkheid van alle burgers en op een gelijke toegang tot alle rechten, ongeacht hun achtergrond of herkomst. Relaties moeten worden omgedraaid en opnieuw gedefinieerd. Het identificeren van de meest kwetsbare groepen en begunstigden is het belangrijkst. De groepen zouden het meest betrokken moeten zijn en moeten kunnen deelnemen. Het principe hiervan is erg interessant, maar we hebben ook middelen zoals expertise en tijd nodig. De problemen zijn gemeenschappelijk voor iedereen, we moeten het niet steeds hebben over de “arme Congolese bevolking”, maar inzetten op een internationale samenwerking. We hebben hulp nodig van internationale organisaties, wat ook morele steun inhoudt.