De sector van ontwikkelingssamenwerking omarmt al vele jaren enthousiast het idee van ‘empowerment’. Het staat centraal in de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties en is prominent aanwezig in het discours van NGO’s en internationale organisaties. Empowerment wordt vaak begrepen als het versterkingsproces van de capaciteiten van individuele mensen om de controle over hun leven te vergroten. Maar wat betekent ‘empowerment’ in de context van de rechtenbenadering? Hoe passen organisaties de strategie van ‘collective empowerment’ toe in de praktijk? Kan het een effectieve methode zijn voor sociale verandering en maatschappelijke overwinningen?
Mee georganiseerd door Solidagro en Viva Salud
Gemodereerd door Fairouz Gazdallah van Solidagro en Jasper Thys van Viva Salud
Empowerment neemt een zeer prominente plaats in in het discours van ngo’s en internationale ontwikkelingsorganisaties. Het wordt vaak opgevat als een “proces van versterking van individuele capaciteiten”. Het concept kent een lange geschiedenis. De oorsprong ervan ligt bij de jaren ’60 bewegingen (bv. studenten- en vrouwenbeweging) en de onderzoeksbewegingen (bv. politiek/filosofisch) die voorrang gaven aan het standpunt van achtergestelde groepen en de radicale verandering van de machtsstructuren in de samenleving voor ogen hadden. Nadat het was voortgekomen uit sociale en radicale bewegingen, werd het opgepikt door grote internationale instellingen zoals de VN en werd het gebruikt als top-down model voor economische groei. In de jaren ’90 kwam het concept zeer centraal te staan in het geïnstitutionaliseerde discours over vrouwen in ontwikkeling. Later werd het meer en meer gebruikt in het de context van de armoedestrijd. Tegen het einde van de jaren negentig was het een vast gegeven en werd het vaak gebruikt door de VN, de Wereldbank, enz. Er is veel kritiek op het gebruik van het concept omdat de internationale instellingen er een zeer individualistische betekenis aan hebben gegeven, de harmonieuze visie op macht ermee hebben bevorderd, en er een concept van hebben gemaakt dat in dienst staat van de status quo. Zij vragen niet ‘wat ontwikkeling kan doen voor arme mensen’, maar ‘wat arme mensen kunnen doen voor ontwikkeling’. Omdat het door zoveel verschillende actoren wordt gebruikt, wordt het vaak omschreven als een ‘buzzword’ dat zijn oorspronkelijke betekenis verloren heeft. Het concept moet nadruk leggen op het ontwikkelen van een collectieve tegenmacht om de machtsstructuren te veranderen en van een kritisch bewustzijn bij gemarginaliseerde groepen.
Belangrijkste vragen:
– Wat kan empowerment betekenen in de context van de RBA?
– Moeten we het begrip ‘empowerment’ eenvoudigweg verwerpen of afschaffen, en er een nieuwe term voor in de plaats stellen? Of moeten we er opnieuw in investeren en de oorspronkelijke betekenis ervan herstellen?
Kat Berza, Council for Health and Development Filipijnen
(CHD Filipijnen)
Privatisering van de gezondheidszorg in de Filipijnen: een fataal recept
Wat is privatisering? Privatisering is het opgeven van de verantwoordelijkheid van de staat om de gezondheid van de mensen te waarborgen en het omvormen van openbare gezondheidsdiensten en -instellingen tot ondernemingen met winstoogmerk. Privatisering is niet alleen een antwoord op begrotingsmoeilijkheden en niet alleen om staatsbedrijven van de hand te doen, maar zorgt er ook voor dat gezondheidsdiensten als bedrijven worden gerund om inkomsten te genereren.
De uitdaging is om “de rol van de overheid opnieuw te definiëren”. De rol van de internationale financiële instellingen (IFI’s) – de Wereldbank (WB) en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) in het privatiseringsproces in de derde wereldlanden laat duidelijk zien hoe dit de soevereiniteit van deze landen ondermijnt.
Privatisering verandert publieke gezondheidsdiensten in een onderneming, waardoor gezondheid een duur goed wordt, dat enkel de rijken zich kunnen veroorloven en het niet langer een recht is dat ook voor de armen toegankelijk moet zijn. Deze ongelijkheid leidt tot een intensivering van hun ontbering en marginalisering. Patiënten worden behandeld als ‘klanten’ en de ‘business’ draait op goedkope arbeidskrachten, wat leidt tot onderbetaalde en overwerkte gezondheidswerkers, uitbesteding, uitzendkrachten en werkopdrachten.
Privatisering kan gebeuren via een grote verscheidenheid van mechanismen en processen (rechtstreekse verkoop, publiek-private samenwerking, privatisering van de exploitatie of omvorming van een openbaar ziekenhuis tot een vennootschap of een door investeerders gestuurde omvorming, …)
De gevolgen van de privatisering van de gezondheidszorg voor de bevolking en de gezondheidswerkers zijn enorm.
Wie een betere toekomst wil, moet actie ondernemen:
Onze dringende taken: Een sterkere eenheid creëren onder gezondheidswerkers en organisaties in publieke en privéziekenhuizen; het grootste aantal mensen, de gezondheidssector, gemeenschaps-, geloofs- en andere servicegerichte groepen, organisaties en individuen verenigen en mobiliseren om te strijden tegen de privatisering van openbare ziekenhuizen; protestacties blijven voeren tegen de misleidende en verdeeldheid zaaiende tactieken van de autoriteiten; samenwerken met andere gezondheidswerkers en sectoren voor gemeenschappelijke sectorale en nationale bekommernissen zoals privatisering, gezondheidsbegroting; steun krijgen van de wetgevers, de massamedia, het grote publiek en de internationale gemeenschap; en campagnes lanceren over verschillende kwesties in verband met het recht van de mensen op gezondheid.
SENSIBILISERING: bijvoorbeeld: Studenten gezondheidswetenschappen uit de stad gaan naar het platteland om boeren te helpen, zij verdiepen zich in het dagelijkse leven van de boeren, zijn getuige van de gezondheids- en sociaal-economische problemen daar en zijn daarna gemotiveerd om zelf in de arme gemeenschappen en op het platteland te gaan werken en deel te nemen aan de uitoefening van onze democratische rechten om een holistische en echte sociale verandering teweeg te brengen.
ORGANISEREN: structureel inzicht in wat moet worden gedaan voor sociale verandering; gezondheidswerkers in de gemeenschap worden opgeleid om mensen voor te lichten over gezondheidsdiensten.
MOBILISERING: studenten gezondheidswetenschappen gaan naar het platteland waar hulp het hardst nodig is. Nadat zij getuige zijn geweest van de gezondheidsproblemen op het platteland, komen ze samen om te protesteren en actie te ondernemen, zoals een manifestatie voor de senaat.
Campagnes zoals die voor gratis nationale gezondheidszorgstelsels; “gezondheidswerkers onder vuur” om op te komen voor het slachtoffer van de krimpende maatschappelijke ruimte, de artsen en verpleegkundigen die worden gedood en om ons als gezondheidswerkers te verenigen om onze stem te laten horen; en #TRIPSwaivernow voor gelijke toegang tot vaccins
Lorena Villareal, medewerker institutionele capaciteitsontwikkeling bij het Filipijnse netwerk van voedselzekerheidsprogramma’s (PNFSP)
Vooruitgang in de strijd tegen de rijstliberalisering door empowerment van de gemeenschap.
Rijstsituatie in de Filipijnen: 7 op 10 boeren op het platteland van de Filipijnen bezitten niet de grond die zij bewerken. Vaak gaat meer dan 75% van wat zij oogsten naar de landeigenaar, een systeem dat een boerenbevolking met schulden in stand houdt, waarbij de boeren nauwelijks kunnen overleven. De concentratie van Filipijnse landbouwgrond in de handen van oligarchen en de frauduleuze verdeling van de grond neemt nog toe, waardoor de eigenlijke grondbezitters de vruchten van hun productief gemaakte grond wordt ontnomen en de voedselzekerheid van het land wordt bedreigd. Rijst kan veel goedkoper worden en het land kan volledig zelfvoorzienend worden als alleen de boeren over eigen land beschikken, er voldoende steun, subsidies en faciliteiten waren voor de rijstboeren van het land. Echter, sinds de Filipijnen bijna drie decennia geleden toetraden tot de WTO AoA (World Trade Organization Agreement on Agriculture), heeft het regime het neoliberalisme onderschreven, wat wil zeggen dat de liberalisering in de landbouwsector (vrije handel en wereldwijde concurrentievermogen) ten koste gaat van de Filipijnse boeren. Het sluiten van deze overeenkomst had tot gevolg dat de plaatselijke rijstindustrie niet werd beschermd, dat de rijstimport de plaatselijke markten overspoelde en dat de kleinhandelsprijzen van rijst op het platteland snel verdubbelden en zelfs verdrievoudigden. Het dwong miljoenen arme Filipino’s tot chronische honger, via vermindering van de consumptie.
De regering verdoezelt haar verantwoordelijkheid voor de achterstand van de landbouwsector als gevolg van haar langdurige verwaarlozing. Het regeringsbeleid inzake land en voedsel, zoals de liberaliseringswet voor rijst van 2019 (RLL), het rekenen op ingevoerde landbouwproducten, het toestaan van ongebreidelde omschakeling van landgebruik en een gebrekkige landhervorming verergeren de gevolgen van deze verwaarlozing alleen maar en heeft de hoeveelheid rijst die zij ter plaatse aankoopt gereduceerd tot loutere buffervoorraden voor noodgevallen. Het Rice Competitive Enhancement Fund (RCEF) wil het concurrentievermogen van de boeren verbeteren door mechanisatie, distributie van zaden en opleidingen, maar dit blijft beperkt en kan de schuldenlast van de landbouwers zelfs verergeren als ze niet genoeg inkomsten genereren.
Als reactie op dit alles heeft de PNFSP samen met leden van de Agroecologie X beweging en andere groepen besloten om de Nationale Top van de regering over Voedselzekerheid te boycotten in de strijd tegen de rijstliberalisering, die volgens hen niet in staat zal zijn om de problemen aan te pakken die de landbouwsector momenteel teisteren.
Het PNFSP is samen met geallieerde organisaties van Bantay Bigas (Rice Watch) de campagne gestart tegen de rijstliberalisering door de gevolgen van de WTO-AoA op de Filipijnse rijstindustrie, om op te roepen tot de intrekking van de Rijstliberaliseringswet. Het doel van de campagne was een krachtig verzet te organiseren tegen de voortdurende verwoesting van de landbouwsector, de landbouw te hervormen en het Filipijnse volk van veilige, voldoende en betaalbare rijst te voorzien. De campagne was er ook op gericht de landbouwgemeenschappen mondiger te maken door hun capaciteiten te vergroten.
De in deze campagne gebruikte strategieën waren: – grootschalige informatiecampagne (bv. rondetafelgesprekken, studiesessies, forums, verspreiding van folders op strategische plaatsen, radio-uitzendingen om een grote massa te bereiken, persberichten en conferenties waarin activiteiten en campagnes werden aangekondigd);
– organisatie en mobilisatie van de rechthebbenden (bv. oprichting van nieuwe organisaties, handtekeningencampagnes, bijeenkomsten via sociale media);
– vorming van allianties en netwerken;
– contacten met verantwoordelijken (bv. dialoog met lokale overheidseenheden -/indiening van petities om wetgeving te herhalen);
– het houden van protestacties;
– het creëren van internationale solidariteit en deelname aan wereldwijde campagnes voor voedselzekerheid.
Uitdagingen :
– Inkrimping van de democratische ruimte en “red tagging”: personen en organisaties worden “gelabeld” als communisten of terroristen of als beide, ongeacht hun werkelijke politieke overtuigingen of banden. Red-tagging wordt gebruikt als een politieke tactiek die de Filipijnse democratie ondermijnt door afwijkende meningen in de kiem te smoren, het algemene discours af te schrikken en, nog verraderlijker, aan te zetten tot moord en valse beschuldigingen. Wij organiseren voortdurend mensenrechtentrainingen en para-juridische opleidingen om leiders en leden te versterken in de verdediging van hun rechten en de bevordering van hun sociaal-economische en politieke rechten te midden van de geïntensiveerde aanvallen.
– Weerstoringen: tyfoon seizoen, activiteiten moeten worden uitgesteld om in de behoefte aan voedsel & gezondheidszorg te voorzien….
– Beperkingen als gevolg van de pandemie, waardoor de activiteiten werden uitgesteld en gewijzigd naar online-activiteiten
Empowerment vraagstukken en uitdagingen
– Oprichten van organisaties en versterken van de bestaande (wij moeten bijeenkomsten organiseren om potentiële leiders vaardigheden en kennis bij te brengen om activiteiten te organiseren en campagnes op te zetten en mensenrechtenseminaries om de boeren voor te lichten over hun rechten)
– Het organiseren van vrouwen en hen betrekken bij besluitvorming en collectieve actie
– De stem van de boeren versterken door steun van verschillende sectoren.
– Nieuwe landbouwmethoden en –praktijken promoten die zorgen voor een veilige, betaalbare en voldoende voedselproductie.
– Bevordering van de voordelen van agro-ecologie: (lagere productiekosten, hoger inkomen voor landbouwers, collectieve landbouw, en het gebruik van klimaatbestendige gewassen die de landbouwers een betere opbrengst kunnen opleveren)
Discussiepunten/belangrijkste punten die tijdens het debat aan bod kwamen
– Invloed Covid-19 op solidariteit ?
Lorena: Al voor de pandemie was voedselzekerheid verweven met andere kwesties, maar het heeft de banden tussen de organisaties in de sector nog meer versterkt.
Kat: Zowel lokaal als internationaal werden nieuwe allianties gesloten, het bracht gelijkgestemden samen. Miljoenen Filipino’s raakten economisch ontheemd als gevolg van de pandemie.
– Collectieve aanpak van empowerment?
We geloven dat mensen sociale verandering kunnen creëren met de juiste middelen. We geloven in de capaciteiten van de mensen en zijn enkel een hulpmiddel voor het organiseren van activiteiten en het verbeteren van hun productie door trainingen en diensten die wij kunnen aanbieden. Uiteindelijk zijn het de boeren en de mensen van de gemeenschap zelf die problemen, zoals rampen, moeten aanpakken. In tijden van crisis zijn zij de eerste hulpverleners.
– Degenen die te veel macht hebben hun macht ontnemen?
Lorena: We doen dit door protestacties te organiseren om de politici te vervangen, maar hiervoor moeten we eerst een heleboel mensen organiseren voor solidariteitswerk. Het is een wereldwijd probleem vanwege de voedselketen, waardoor de hele wereld de macht van sommige mensen zal moeten uitroeien. Kat: de kleine overwinningen in de strijd tegen de privatisering van de ziekenhuizen helpen voorkomen dat de macht nog meer wordt geconcentreerd in de handen van de privatiseerders.
– Individuele empowerment vs. collectieve empowerment?
Kat: Wij moeten eerst onszelf/individuen empoweren om bij te dragen tot het grotere goed, tot de collectieve empowerment van de gemeenschap. Lorena: een gemeenschap mondig maken is ook individuen mondig maken. Zij kunnen op hun beurt andere mensen empoweren en collectief werken. Het is dus niet tegenstrijdig.